گزارش برگزاری کرسی ترویجی «بررسی وظیفه‌گرایی کانت با تأکید بر اندیشه‌های استاد شهید مطهری»
دی ۲۵, ۱۴۰۰
جلسه کرسی ترویجی با عنوان «بررسی وظیفه‌گرایی کانت با تأکید بر اندیشه‌های استاد شهید مطهری» ساعت ۱۰ صبح روز سه‌شنبه۲۱ دی‌ماه ۱۴۰۰ در دانشگاه معارف اسلامی با حضور جناب حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر مجید ابوالقاسم‌زاده استادیار گروه اخلاق اسلامی دانشگاه معارف اسلامی به عنوان ارائه‌کننده کرسی و حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر جمال سروش استادیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه ملایر به عنوان ناقد کرسی و همچنین جناب آقای دکتر ابوذر رجبی دانشیار گروه مبانی نظری دانشگاه معارف اسلامی به عنوان ناقد دیگر کرسی و جناب حجت‌الاسلام مهدی باب‌الله‌زاده دبیر پژوهشی گروه اخلاق اسلامی دانشگاه معارف اسلامی به عنوان دبیر علمی کرسی برگزار شد.
در ابتدای این نشست ارائه‌کننده محترم، حجت‌الاسلام دکتر ابوالقاسم‌زاده ضمن بیان ضرورت بحث از نظریه اخلاقی کانت، اظهار داشتند که اندیشه‌های کانت در زمینه اخلاق و به‌خصوص نظریه وظیفه‌گرایی او هنوز نیز در غرب یک بحث زنده و پویاست. ایشان اندیشه وظیفه‌گرایانه کانت را مربوط به دو شاخه فرااخلاق و اخلاق هنجاری دانسته و ضمن اشاره به این نکته که کانت اخلاق را مربوط به حوزه عقل عملی می‌دانست، ابتناء وظیفه‌گرایی کانت بر حسن فاعلی و نیز اطلاق‌گرایی را از خصیصه‌های مهم اخلاق وظیفه‌گرایانه وی برشمردند. دکتر ابوالقاسم‌زاده اشاره داشتند که امر مطلق کانت به عنوان معیار فعل اخلاقی در پنج قالب بیان شده است که یکی از مشهورترین این بیان‌ها این است که «تنها بر پایه آن آیینی رفتار کن که در عین حال بخواهی که آن آیین قانونی عام باشد».
استادیار گروه اخلاق اسلامی دانشگاه معارف اسلامی در ادامه به برخی نقدهای استاد شهید مرتضی مطهری(ره) بر نظریه کانت پرداختند. نفی غایت‌گرایی و مصلحت‌اندیشی و نادیده گرفتن امیال و غایات، اطلاق‌گرایی مفرط و عدم توجه به بسیاری از واقعیت‌ها و اقتضائات و نیز عدم پذیرش استثناء در مواردی چند، تفکیک نابجا میان سعادت و کمال از منظر کانت و اختصاص سعادت به حوزه عقل نظری و کمال به حوزه عقل عملی و نیز غفلت از این نکته که مانند نظریه اخلاقی اسلام همزمان می‌توان به سعادت و کمال دست یافته و اساساً این دو مانعه‌الجمع نیستند، نادیده گرفتن حسن فعلی و تأکید بر حسن فاعلی و نیز عدم ابتناء اخلاق بر دین از جمله نقدهایی بود که توسط دکتر ابوالقاسم‌زاده در این نشست مطرح گردید.
در ادامه جلسه ابتدا حجت‌الاسلام دکتر جمال سروش به ارائه برخی ملاحظات و نقدهای خود پرداخته و ضمن تشکر از ارائه‌دهنده طرح، توجه به کلیدواژها و نیز ایضاح مفهومی و نسبت‌سنجی این مفاهیم با هم را از نکات کلیدی و مغفول در این طرح برشمردند. ایشان همچنین به لزوم تبیین واژگانی مانند فطرت، وجدان، عقل عملی، علم حضوری و قلب در اندیشه‌های کانت و استاد مطهری(ره) اشاره داشتند. توجه به تقسیمات عقل به نظری و عملی و ارتباط آنها با یکدیگر و نیز لزوم تبیین معیار فعل اخلاقی از منظر شهید مطهری(ره) از دیگر مطالب طرح شده توسط این استاد ناقد بود.
دکتر ابوذر رجبی دانشیار دانشگاه معارف، دیگر ناقد حاضر در این جلسه بودند که ابتدا ضمن تشکر از زحمات ارائه‌کننده و ذکر ضرورت طرح چنین مباحثی، ملاحظات خویش نسبت به طرح را ناظر به سه مسأله عنوان، ساختار و محتوا بیان داشتند. اخص بودن عنوان مقاله و طرح نسبت به محتوا، عدم نوآوری مشهود و نیز توجه به بار معنایی واژه «تأکید» از جمله نقدهای این استاد به عنوان مقاله بود. ایشان اشکال ساختاری را نیز شامل عدم پرداخت مناسب به پیشینه دانستند. دکتر رجبی خلط میان ویژگی‌ها و آسیب‌ها درچکیده مقاله، عدم همدلی و توجه به زمینه طرح نظریه وظیفه‌گرایی توسط کانت در مقابل اندیشه‌های پیشین و توجه به واقع‌گرا بودن کانت را از جمله ملاحظات و کمبودهای محتوایی این بحث دانستند.
پس از استماع سخنان ناقدین محترم دکتر ابوالقاسم‌زاده ضمن پذیرش برخی از نقدها، بعضی اشکالات را معلول وجود فاصله ده‌ساله میان طرح و چاپ پژوهش و ارائه آن در نشست دانسته و در ادامه به برخی از اشکالات ناقدین محترم پاسخ گفت.
