گزارش کرسی ترویجی با عنوان «چیستی حجیت و کاربست عقل در استنباط احکام شرعی»
آذر ۲۰, ۱۴۰۱
به همت معاونت پژوهشی دانشگاه معارف اسلامی و با همکاری پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی ترویجی با عنوان «چیستی حجیت و کاربست عقل در استنباط احکام شرعی» در تاریخ شنبه ۱۹ آذر ۱۴۰۱ (ساعت ۱۲:۳۰ تا ۱۴) در دانشگاه معارف اسلامی قم برگزار شد. در این کرسی جناب حجت‌الاسلام جولایی‌فر (دانش‌آموخته سطح چهار حوزه علمیه) به‌عنوان ارائه‌دهنده و حجت‌الاسلام دکتر قدران قراملکی (استاد تمام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی) و حجت‌الاسلام دکتر پورامینی (دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی) به‌عنوان ناقد و نیز حجت‌الاسلام دکتر نبویان (مدرس دانشگاه معارف اسلامی)، به‌عنوان دبیرعلمی حضورداشتند.
در ابتدای این نشست حجت‌الاسلام جولایی‌فر به ارایه بحث پرداختند. ایشان مراد از عقل را در عنوان نشست قوه عاقله ندانسته بلکه آن را عقل منبعی و گوهر قدسی معرفی کردند و با تعبیر عقل عرفی و عقل صحیح فطری از آن یاد کردند. ایشان همچنین با طرح پیشینه و تقسیم آن به سه دوره، بیشترین سهم توجه به این موضوع را در دوره معاصر دانسته و به دیدگاه‌های حضرت آیت‌الله سبحانی در این زمینه اشاره کردند. از نگاه ارایه کننده؛ عقل، هیچگاه مشرع نبوده و تنها کاشف از احکام شرع است و از راه قرآن وحدیث حجیت آن قابل اثبات است البته هرچند روایات موجود در این زمینه از سند محکم برخوردار نیستند اما با توجه به تظافر روایات ضعف سند قابل جبران است.
در ادامه حجت‌الاسلام دکتر قراملکی در جایگاه نخستین ناقد به اهمیت موضوع نشست و جنبه کاربردی آن اشاره کردند. ایشان در ادامه به بیان دیدگاه‌های اصلاحی و تکمیلی پرداختند. از نگاه ایشان لزومی ندارد در موضوع فقهی به منابع کلامی ارجاع داده شود. همچنین به دلیل عدم اشتهار آیت‌الله شهید صدر و مرحوم مظفر به دانش اصول، نباید به عنوان فقهاء به این بزرگواران استشهاد شود. از نگاه دکتر قراملکی موضوع منبع بودن یا نبودن عقل در بحث‌های ارایه‌کننده به درستی مشخص نشده است در حالی‌که می‌توان منبع همه احکام شریعت را لوح ثابت و علم الهی دانسته و عقل را در کنار آیات و روایات تنها کاشف از آن دانست. ایشان در پایان بیانات خود، خلأ بحث از تعارض عقل و نقل و عدم تبیین دقیق مسأله حسن و قبح عقلی را از آسیب‌های مقاله ارایه‌کننده قلمداد کرده و پرهیز از بحث‌های حاشیه‌ای مانند اثبات حسن و قبح را موجب ارتقاء هرچه بیشتر مقاله دانستند.
سپس حجت‌الاسلام دکتر پورامینی به عنوان ناقد دوم مقاله مزبور را محققانه و قابل‌تقدیر دانسته و در پی آن به بیان دیدگاه‌های اصلاحی خویش پرداختند که عبارتند از: ۱. پرهیز از پرآکنده‌نویسی و خروج از موضوع اصلی مقاله؛ ۲. عدم بهره‌گبری از منابع لغوی مانند راغب و اظهری؛ ۳. توجه به محدودیت کاربست‌های عقل و اینکه عقل در حوزه مسایل تعبدی راهی برای تشخیص مناط احکام ندارد؛ ۴. ابهام در تبیین معنای عقل منبعی در مقاله حاضر که ضرورت تشریح بیشتر آنرا خواستار است؛ ۵. اینکه از علامه در کتاب نهایه‌المرام عقل به غریزه معنا شده است به ابهام بیشتر معنای عقل کمک می‌کند زیرا در برخی آثار اساساً عقل مقابل غریزه معرفی شده است، عقل ویژه انسان است اما غریزه شامل حیوانات نیز می‌شود مگر آنکه مراد از آن، غریزه به معنای اصطلاحی نبوده و به معنای قوه و ماهیتی عرضی باشد.
در پایان این کرسی ترویجی، علاوه بر ناقدین محترم برخی از حضار نیز نکات و پیشنهادات خود را در جهت کامل‌تر شدن مقاله، ارائه دادند و حجت‌الاسلام جولایی‌فر ضمن پذیرش برخی از انتقادات به برخی از آنها پاسخ دادند.
